در این مقاله ابعاد شخصیتی ابوسعید ابوالخیر به عنوان یکی از بزرگان تصوف با توجه به متن اسرارالتوحید، براساس نظریه­های شخصیتی دوان و سیدنی شولتز (کتل و آیزنک) مورد بررسی قرار می­گیرد. روش کار در این پژوهش روش توصیفی- تحلیلی است و هدف آن ایجاد ارتباط بین علم روانشناسی جدید و ادبیات کهن و اثبات ابعاد شخصیتی یکی از بزرگان تصوف براساس نظریه­های علمی، روانشناسی و نحوه کارکرد امروزی آن ها می­باشد.

از آنجا که بزرگان تصوف دارای شخصیتی جامع و کامل هستند، صلاحیت دارند در جامعه انسانی، الگویی تمام عیار باشند. آنها با بهره­مندی از شخصیتی متعالی در تمام ابعاد، الگویی بی­مثال برای همه انسان­ها به شمار می­روند. از سویی دیگر رویکرد پر بسامد انسان­ها به شخصیت­های برجسته عرفانی، سیاسی، دینی، تاریخی و اجتماعی در ساخت و پرداخت مولفه­های فکری و زبانی- ادبی و تصویری، موضوعی بنیادین است که می­تواند بیانگر مولفه‌های فرهنگی، تاریخی، اجتماعی ادبیات ملی باشد.