ناز و نیاز یکی از مضامین رایج در اشعار عاشقانه و عارفانه ادب پارسی است. در روابط عاشقانه هرگاه در یکی از دو طرف، احساس نیاز شکل گیرد، معمولاً طرف مقابل به ناز روی آورده و آن­گاه که در دیگری احساس بی‌نیازی پررنگ شود، طرف مقابل نیازمندانه به جانب او روی می‌آورد. باید گفت اصولاً چنین روابطی که مبتنی بر ناز و نیاز است در کنش‌ها و گفتگوهای عاشقانه و عارفانه ادب پارسی جلوه‌ای بارز می‌یابد.

نوشته حاضر می‌کوشد تا به بررسی کمّ و کیفِ ناز و نیاز در ادب عاشقانه و عارفانه سبکِ عراقی و مکتب وقوع با تکیه بر غزلیّات سنایی، حافظ و وحشی بافقی بپردازد. در این مقاله پس از ارائه تعاریفی از ناز و نیاز، به بررسی جلوه‌های آن در غزلیّات سنایی ،حافظ و وحشی بافقی پرداخته شده است.