---

سیاحت و سفر از رسوم موّکَد جماعت صوفیان، و مستند به قرآن و حدیث است که با  نام سیر آفاق در مقابل سیر انفس در میان این طایفه شهرت یافته، اهمیت سفر در نزد این نهانگرایان مسلمان تا جایی است که صوفیان نامبرداری چون جنید آن را از ارکان تصوف شمرده‌اند، سیر آفاق در ظاهر و در نگاهی اجمالی با اهداف و اغراض مشخصی نظیر کسب علم،زیارت،سماع حدیث،ریاضت نفس و غیره، بین ایشان صورت می‌گرفت، اما به نظر می‌رسد که این سفرها بیش از این عوامل و اهداف ظاهری و قشری مقاصد باطنی و نهانی را با خود به همراه داشته است و مقاصد و اغراض سیاسی اسباب سفر را فراهم می‌داشته است چنان که در برخی  نهضت‌های  عرفانی دگراندیش نظیر اخوان آباد در دوره صفویه سفر نوعی مبارزه با نظام حاکم تلقی گردیده است،برای یافتن این سوال زندگی و سفرهای متعدد سه صوفی نامبردار که بیشتر عمر را در هجرت گذرانده‌اند مورد بررسی قرار گرفت و نتایج حاصل، این نظر را فربهی و قوت بیشتری بخشید که یکی از اصلی ترین عوامل در ترک وطن و هجرت گزیدن این ارباب معرفت، مصالح اجتماعی و ساختار اندیشه سیاسی ایشان بوده است.

---

«وحدت وجود» از مهمترین مبانی عرفانی در اغلب مذاهب فکری و عقیدتی است که همواره مورد بحث و چالش‌ بوده است. بر اساس این اعتقاد، عالم هستی با همه امکانات و مناسبت هایش یک وجود بیش نیست و در مرتبه فوق آن، وجودِ خدا قرار دارد. در عرفان اسلامی «وحدت وجود» در بین عُرَفا از جایگاه خاصی برخوردار است. مولانا به عنوان یکی از شعرای عارفِ مسلمان، بارها در قالب تمثیل های زیبا به مسأله «وحدت وجود» پرداخته است. در اوپانیشادها، نیز که از منابع عمده عرفان هندی است به مساله وحدت وجود بارها اشاره شده است. در اوپانیشادها، کل عالمِ وجود، در ژرفا وحدت دارند و آتمن (خداوند) چون رشته نامرئی در میان دانه های تسبیح، همه موجودات را به یک دیگر مرتبط ساخته است. با توجه به اشتراکات فراوانی که در خصوص مفهوم وحدت وجود از دیدگاه مولانا و اوپانیشادها وجود دارد، مقاله حاضر در پی کشف و تفسیر این نقاط مشترک است.

---

هر نظام اخلاقی بر مبنای متعددی اعم از مبانی هستی­شناختی، انسان­شناختی و معرفت­شناختی بنا شده است. مقصود از مبانی، مباحث نظری است که در شکل­گیری مکاتب اخلاقی و نوع گزاره­های آن، تحلیل­ها و داوری­های اخلاقی تأثیری مستقیم دارد. در این مقاله از رهگذر تأمل بر اشعار مولانا در مثنوی به بررسی قلب که یکی از مبانی انسان‌شناختی اخلاق عرفانی است، پرداخته­ایم.

نخست معنا و مفهوم و کارکردهای معرفتی و عملی قلب از دیدگاه عرفا بررسی شد سپس معنای این دو مفهوم در اشعار مولانا تبیین گردید آنگاه کارکردهای معرفتی (شهودی) و عملی قلب و اثر آن بر اخلاق عارفانه روشن شد.

---

تأویل و تفسیر اصول و آداب شریعت از رسوم نهانگرایان و صوفیان به شمار می‌آید. این رسم و سنت در برخی از موارد زمینه تکفیر و تبعید و زجر و قتل این جماعت را به‌دست قشری‌نگران معنی‌سوز و متشرعان ظاهرپرست فراهم آورده است تا‌ جایی که بنابر بعضی از اقوال کشته شدن منصور حلاج بیشتر به دلیل تغییر و تبدیل یکی از این اصول و ارکان عبادی یعنی حج بیت الله است. اهل تصوف در باب این سفر عبادی نظرات گوناگون، ساختار‌شکنانه و خلاف عادتی دارند. کوشیده‌ایم تا در این مختصر برخی از آن عقاید و اندیشه‌ها را در این زمینه بررسی نماییم.

---

سیر آفاقی یکی از موضوعات بسیار مهم ادبیات عرفانی است. ارزش و اهمیت این مبحث در نزد صوفیه از چنان جایگاهی برخوردار بوده که باعث شده بسیاری از صوفیه، بخشی از کتابشان را به بحث در این زمینه اختصاص دهند و به بحث دربارۀ انگیزش­های مختلف سالکان و شرایط و آداب سفر بپردازند.
کتاب تذکره الاولیاء ازجمله کتب برجسته­­ای است که عطار نیشابوری آن را در ذکر حال نودوهفت تن از مشایخ صوفیه تألیف کرد. او در این کتاب در ضمن بیان احوال این مشایخ، به برخی از آداب طریقت آنان ازجمله سیر آفاقی که به انگیزه­های مختلفی چون بین این مشایخ رواج داشت. وجه اشتراک همۀ این سفرها، با هر انگیزشی که صورت می‌گرفت، درنهایت دل بریدن از مألوفات جسمانی و رهایی از زندان نفس را در پی دارد و این خود برای عارفان مهم ونکته اساسی است.
در میان این انگیزش‌ها برخی از انگیزش­های سفر مانند سفر برای حج یا سفر برای زیارت مشایخ، در میان مشایخ صوفیه تذکره الاولیاء نسبت به سایر انگیزش‌ها، از بسامد بالاتری برخوردار است. بااین‌حال وجه مشترک این سفرها این است که با هر انگیزشی صورت گرفته، درنهایت منجر به آمادگی نفس برای سیر باطنی شده است.

---

یأس و ناامیدی از رایج­ترین مضامین آثار ادبی و هنری ادبیات جهان است. شعر فارسی خاصه سرودهای کلیم کاشانی از این قاعده مستثنا نیست. این پژوهش بر آن است تا از دیدگاه روانشناختی، براساس «نظریه ناامیدی افسردگی» آبرامسون و همکاران، و براساس روش تحلیلی، به تحلیل عوامل و مؤلفه های ناامیدی در غزلیات کلیم کاشانی بپردازد.  نتایج به دست آمده نشان از آن دارد: عوامل نومیدی، در اشعار کلیم عبارتند از: ۱-  تجربیات تلخ و پرتشویش  ۲- کمبود عاطفی در زندگی کلیم که موجب بروز حس نومیدی در اشعار وی گشته است. با تأمل در غزلیات کلیم کاشانی این مولفه­­ها دیده شد: ۱-منفی­نگری نسبت به خود، جهان و آینده. ۲- احساس شکست. ۳- نارضایتی از وضع موجود. ۴- انزوا ۵- مرگ دوستی ۶- غم مفرط. براساس تحلیل­های انجام گرفته می­توان ادعا کرد که حس نومیدی در غزلیات کلیم کاشانی با دیدگاهی انسان­گرا که اغلب بدون پشتوانه­ی الهی است، همراه شده است و بیت­هایی که مضامین توکل یا امید به رحمت الهی را داشته باشد، به ندرت دیده می­شود.

---

دچکیده
اشعار و حکایات عطار در منطق الطیر و دیگر منظومه های وی ، به زبان نمادین ، همراه با اشـارات و استعاره های بسیار بوده که به مدد آنها شاعر سعی در پیش بردن داستان و رساندن منظور و مقصود به مخاطب دارد. با نگاه کلی به داستان می توان میان فرایند فردیت و تعالی شخصیت مطرح شده در روانشناسی تحلیلی و سیر و سفر مرغان از نقصان و پستی به بلندای کمال و شکوفایی همراهی و تناظرات شگفت انگیزی یافت. همان گونه که با نگاه به نظریه روانشناسی تحلیلی کـارل گوسـتاو یونـگ مـشاهده می کنیم که از منظر یونگ آن چه موجب یکپارچگی شخصیت انسان می شود ، فرآیند فردیت یافتن یا تحقق خود است. این موضوع در منطق الطیر همان  سفر مرغان به سوی یافتن سیمرغ است که البته به زبانی نمادین و رمزی عنوان می شود که روشی بنیادین در کلام صوفیه برای نیل به حقیقت است. در این مقاله به برخی از پیوندهای این اثر ادبی بزرگ و نمادشناسیِ نظام روانشناسی تحلیلی اشاره می شود..
 

---

شیخ احمد سِرهندی ملقّب به امام ربّانی یا مجدِّد ألف ثانی، از بزرگ‌ترین عارفان و صوفیانِ صاحب‌مسلک در تاریخ عرفان و تصوّف شبه‌قارّه به شمار می‌آید. وی علاوه بر ارائه آثاری ارجمند و عمیق در حوزه عرفان و کلام و معرفت دینی به زبان فارسی، در عرصه سیاست و اجتماع نیز دارایِ نظریات خاص و تأثیرگذار بود، تاآنجاکه محقّقان و پژوهندگان، کسانی همچون اقبال لاهوری و ابوالکلام آزاد را پیروِ آرا و اندیشه‌هایِ دینی و سیاسیِ او می‌دانند. او  بنیان‌گذار و رهبر مکتب و مسلکی جدید به نام «نقشبندیه مجدِّدیه» شد. نظریۀ «وحدت شهود» شیخ احمد نیز در­نزد اندیشه­‌ورزان حوزۀ تصوّف اهمیّتی بسزا دارد. سرهندی علی‌رغم این تأثیراتِ گسترده و نفوذ معنویِ پایدار در جهان اسلام و طریقت نقشبندیه، از­نظر پژوهشگران و صاحب‌نظران در ایران، مغفول و مکتوم مانده است. مقالۀ پیش‌رو، با دست‌یافتن به منابع تازه و مراجع اصیل، بر آن است تا با نگاهی تازه و به‌اختصار و با رویکردی توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، اعم از نسخ خطی و چاپ سنگی و پژوهش‌های جدید، به معرّفی این شخصیتِ مهم و با‌نفوذ بپردازد، تا راه را برای شناخت هرچه بیشتر اندیشه‌ها و عقاید او بگشاید.