چکیده شعرای پارسی بر علوم ادبی زمان، از قبیل فقه، کلام، روان شناسی، عرفان، فلسفه، تاریخ، جغرافیا، طب و نجوم از علما و دانشمندان معاصر خود بوده و با بهکارگیری علوم مزبور به آثار خویش روح و لطافت بخشیده اند. یکی از این شاعران حکیم جمال الدین ابومحمد الیاس بن یوسف بن زکی مؤید نظامی گنجه ای، سخن سرای بزرگ آذربایجان ایران در قرن ششم هجری است. چنانچه از اشعار او معلوم می شود، فضیلت نظامی منحصر به شعر و شاعری نبوده و ازجوانی به فنون ادب و تاریخ و قصص علاقه داشته و درتحصیل علم همت کرده است. وی اگرچه به عنوان سرآمد مثنوی سرایان دوران و کامل کنندۀ داستان سرایی در شعر پارسی شناخته می شود اما وجود نکاتی در ابیات مخزن الاسرار او آگاهی ژرف وی را آشکار می سازد. طبیعی است که انسانها در فرود و فرازهای زندگی و کار و تحصیل گاهی با مشکلات و موانعی برخورد می کنند که آرامش را از آنان سلب و ناراحتیها و ناهنجاری اجتماعی را در ایشان تشدید و از آنها انسانهایی خسته و ناامید میسازد. در چنین شرایطی شعر یک شاعر می تواند غمها و اندوه ها را از دل یک فرد بزداید و به جای آن بذر امید و نشاط و باور بنشاند.
ابراهیمی قربانعلی، رادمنش عطا محمد. تحلیلی بر شیوه های عرفانی روان درمانی در مخزن الاسرار نظامی. فصل نامه ی علمی تخصّصی زبان و ادبیّات فارسی. 1398; 9 (38) :179-197