از جمله مسایل و مباحثی که از ابتدای ادب عرفانی- اسلامی فارسی به عنوان امّهات مسایل عرفانی در امّهات متون عرفانی- نظم و نثر- در صدر تمامی مسایل قرار گرفته و درجای جای مثنوی عرفانی گلشن راز شیخ محمود شبستری ، از آغاز تا پایان آن خودنمایی می­کند، مبحث معرفت و شناخت و تفکّر جهت دست یافتن به گوهر حقیقت و عشق است. بر اساس نظر و عقیده^­ی عرفایی از جمله محی­الدّین ابن عربی که طُرُق رسیدن به شناخت و معرفت حق و حقیقت را بی­شمار می­داند: « الطُّرُقُ اِلَی اللهِ بِعَدَدِ اَنْفاسِ الخلایق»، می توان به دو طریق و شاهراه مهم و اصلی در عالم عرفان و علی الخصوص گلشن راز، اشاره کرد: یکی طریق«برهان و استدلال و فلسفه و عقل» و دیگری «کشف و شهود و عرفان و عشق».