تجلّی و تأثیر اسطوره از جهات گوناگون در زمینه های مختلف زندگی انسان پس از عصر اساطیری، امری است اجتناب ناپذیر. در این مقاله تلاش شده است تا با توجّه به شناخت اسطوره و آیین و عرفان، به یافتن تجلّی و تشابه محسوس و نامحسوس مقولۀ مشاهده و مکاشفه در اساطیر و آیین­های  آن و متون برگزیده^ء نثر عرفانی فارسی تا قرن هفتم هجری قمری پرداخته شود. تجلّی­ها و تشابهات مبحث رؤیت و مشاهده و مکاشفه که میان دو مقوله^ء اسطوره و عرفان مشترک است، بررسی شده است که با توجّه به ضمیر ناخودآگاه مشترک جمعی انسان­ها، در اسطوره و متون عرفانی کارکردهایی گاه مشترک یافته­اند. کارکردهایی از قبیل: درک حقیقت ماورایی و پیشگویی و بصیرت.